Metafköst, sæfjöll og „gullskip“ við kortlagningu hafsbotns

Afrakstur þriggja kortlagningarleiðangra í Íslandsdjúpi árin 2018 og 2019, alls 92.000 ferkílómetrar… Afrakstur þriggja kortlagningarleiðangra í Íslandsdjúpi árin 2018 og 2019, alls 92.000 ferkílómetrar.

Leiðangursmenn á rannsóknaskipinu Árna Friðrikssyni kortlögðu í júnímánuði alls um 47.000 ferkílómetra hafsbotns í Íslandsdjúpi suður af landinu, stærsta svæði sem nokkru sinni hefur verið kortlagt með fjölgeislamælingum í einum leiðangri í íslenskri efnahagslögsögu.

Þar með hefur nær þriðjungur hafsbotns innan marka lögsögunnar verið kortlagður. Í leiðangrinum var farið yfir sæfjöll og eldstöðvar og flak þýska „gullskipsins“ SS Minden birtist í rannsóknagögnum.

Mælingarnar í júní 2019 voru beint framhald þess sem hliðstæðir leiðangrar sumarið 2018 skiluðu. Stærstur hluti rannsóknasvæðisins er þakinn seti sem safnast hefur fyrir með ýmsu móti í rás tímans. Samfelld mynd er komin af tveimur aðalfarvegunum kenndum við Reynisdjúp og Mýrdalsjökul frá landgrunnsbrún í norðri að lögsögumörkum í suðri. Leiðir þeirra og fleiri farvega sameinast í meginfarvegi Norður-Atlantshafsins, Maury farveginum, syðst á mælingasvæðinu. Víða sjást merki um neðansjávarskriður.

Í rótum Íslands-Færeyjahryggsins komu í ljós misgengissprungur, sæfjöll eða eldstöðvar sem í sumum tilvikum var ekki vitað um áður. Þar koma fram ýmis setform, svo sem setöldur, hryggir og stallar. 

kortlagning hafsbotnsins

Mynd 1. Fjölgeislamæling A7-2019 í Íslandsdjúpi, alls 46.690 km2. Dýptarbil er 1.700-2.600 metrar. Flak SS Minden er stjörnumerkt.

kortlagning hafsbotnsins

Mynd 2. Afrakstur þriggja kortlagningarleiðangra í Íslandsdjúpi árin 2018 og 2019, alls 92.000 km2.

Samhliða fjölgeislamælingum voru gerðar jarðlagamælingar (setþykktarmælingar) sem sýna afstöðu setlaga nokkra tugi metra niður fyrir hafsbotninn.

Í leiðangrinum var mælt yfir flaki þýska flutningaskipsins SS Minden sem sökk í september árið 1939 djúpt suðaustur af Íslandi. Íslensk stjórnvöld heimiluðu erlendu fyrirtæki að leita að verðmætum í SS Minden sumarið 2018 en án árangurs. Verðmætin voru talin vera allt að 4 tonn af gulli. Í leiðangri Árna Friðrikssonar birtist flak SS Minden sem bogalaga þústir á 120 metra löngum kafla á 2.275 metra dýpi. Staðsetning er stjörnumerkt á mynd 1.

Á heimleiðinni var farið yfir tvo þekkta jarðhitastaði við Eldey á Reykjaneshrygg og staðfest að þar er virkt uppstreymi.

Leiðangur Árna Friðrikssonar stóð yfir 4.-28. júní 2019 og er hluti af átaksverkefni Hafrannsóknastofnunar um kortlagningu hafsbotns í efnahagslögsögu Íslands. Markmiðið er að afla þekkingar sem nýtast mun á ýmsan hátt og er forsenda frekari vísindarannsókna við nýtingu, vernd og rannsóknir auðlinda í hafinu, á hafsbotni og undir hafsbotni.

Þegar átakið hófst árið 2017 höfðu um 12,3% hafsbotns verið kortlögð og stefnt að því að ljúka við að kortleggja neðan við 100 metra dýpi á 13 árum. Slíkt hefði kallað á allt að 60 mælingadaga á ári að jafnaði.

Nú þremur árum síðar hafa um 29% efnahagslögsögunnar verið kortlögð eða liðlega 216.000 ferkílómetrar af alls 754.000 km2 efnahagslögsögu landsins (sjá mynd 3).

Árangurinn er góður en ljóst að lengja þarf árlegan mælingatíma verulega ef ná ætti upphaflegum markmiðum verkefnisins.

Skilyrði til mælinga í júní voru lengst af mjög góð. Frátafir vegna veðurs voru aðeins í liðlega sólarhring.

Leiðangursstjóri var Guðrún Helgadóttir og skipstjóri var Heimir Örn Hafsteinsson.

yfirlitsmynd yfir kortlagningu

Mynd 3. Yfirlitsmynd fjölgeislamælinga Hafrannsóknastofnunar árin 2000 – 2019, alls 216 þús km2 eða 28,6% af flatarmáli efnahagslögsögunnar. 


Fannst þér efnið á síðunni hjálplegt?