Helstu niðurstöður
-Áratugur án sterkra árganga (2005–2015) leiddi til um 40% samdráttar í hrygningarstofni norsk- íslenskrar vorgotssíldar, úr um 7 í um 4 milljónir tonna. Síðan hefur stofninn haldist um 3-4 milljón tonn.
-Frá 1994 hefur heildarafli allra þjóða verið 0,3–1,7 milljón tonn/ári; afli Íslendinga 43–269 þús. tonn/ári, og síðustu ár hefur >90% afla fengist innan íslenskrar lögsögu; árið 2024 >95% út af Austfjörðum.
-Samsetning aflans síðustu ár hefur einkennst af sterkum 2016-árgangi og hann var um ~45% af aflanum árið 2024; meðalþyngd allra aldurshópa lækkaði á árunum 2008–2012 en hækkuðu almennt eftir árið 2018, með eldri aldurshópum yfir eða við langtímameðaltal og yngri síld nálægt eða lítillega undir meðaltali.
-Sterkur 2016-árgangur færði hrygninguna meðfram vesturstönd Noregs norðar en áður, í átt að Lofoten, og fæðutíminn hefur lengst; stofninn dvelur lengur við austurströnd Íslands fram á haust.
Almennar upplýsingar
Norsk-íslenska vorgotssíldin (Clupea harengus) er víðförull og útbreiddur uppsjávarfiskur. Norsk-íslenski síldarstofninn er stærsti síldarstofn sem fyrirfinnst og viðhefur lengri fæðugöngur en aðrir síldarstofnar (Dragesund o.fl. 1997). Síldin hrygnir meðfram vesturströnd Noregs í febrúar og mars. Miklar sveiflur hafa sést í norður–suður dreifingu hrygningarsvæðanna í gegnum aldirnar (Devold 1963; Dragesund o.fl. 1997; Slotte o.fl., 2025). Nýjustu breytingarnar tengjast sterkum 2016 árgangi sem hefur fært hrygninguna norður í átt til Lofoten (Slotte o.fl., 2025). Að lokinni hrygningu heldur síldin í fæðugöngu í Noregshaf og aðliggjandi hafsvæði, m.a. austur og norður af Íslandi (Libungan 2021). Fæðugöngur síldar tengjast árstíðabundnum sveiflum í magni og útbreiðslu dýrasvifs ásamt samkeppni um fæðu við aðrar uppsjávarfisktegundir (t.d. makríl og að einhverju leyti kolmunna ;Pavshtiks 1956; Óskarsson o.fl.,2016). Fæðugangan hefst í apríl en eykst í maí og júní þegar mikilvægur hluti af fæðunni, rauðáta (Calanus finmarchicus) færir sig úr dýpri lögum sjávar í efri lög eftir vetursetu (Pétursdóttir o.fl. 2012). Undanfarin ár hefur fæðugangan staðið lengur fram á haust og stofninn haldið sig lengur við austurströnd Íslands (Homrum o.fl., 2022).
Bæði víðáttumikil fæðusvæði kynþroska síldar og meginuppeldissvæði hennar í Barentshafi eru líklegar ástæður fyrir mikilli framleiðni og stærð stofnsins (Trenkel o.fl., 2014). Einkennandi fyrir stofninn er óregluleg framleiðsla sterkra árganga, en langt bil milli þeirra getur haft afdrifaríkar afleiðingar fyrir stofninn (Toresen & Østvedt, 2000). Til dæmis kom enginn sterkur árgangur inn í stofninn á árunum 2005–2015, sem leiddi til þess að hrygningarstofninn minnkaði um 40%, úr 7 milljónum tonna í 4 milljónir tonna (Tiedemann o.fl., 2020).
Gögn sem notuð eru við stofnmat á norsk-íslenskri vorgotssíld eru fengin frá árlegum bergmálsleiðöngrum í Noregshafi sem hafa verið farnir síðan 1995 og Ísland hefur tekið þátt í frá upphafi. Lesa má meira um íslenska hluta leiðangursins í útgefinni skýrslu Hafrannsóknastofnunar. Gögnin frá þessum leiðangri eru mikilvæg í stofnmati norsk-íslenska síldarstofnsins en einnig að meta breytileika í umhverfi og vistkerfi hafsins. Stofnvísitölur um fjölda eftir aldri síldar, sem fást frá bergmálsmælingum og sýnatökum úr síldarlóðningum, eru mikilvægar í samstillingu í stofnmatslíkani fyrir stofninn (ICES 2025).
Veiðar og aflaþróun
Veiðar Íslendinga á norsk-íslenskri síld hófust á 19. öld, en umfang þeirra jókst eftir 1930. Á árunum eftir síðari heimsstyrjöldina, sérstaklega frá 1940 til 1970, jukust veiðarnar verulega og urðu mikilvægar fyrir íslenskan sjávarútveg, þar sem síldin varð ein af mikilvægustu auðlindum þjóðarinnar. Norsk-íslenski síldarstofninn hrundi í kjölfarið vegna ofveiði í kringum árið 1968 og sást ekki aftur við Ísland þar til árið 1994 en það ár veiddu íslendingar 21 þús tonn. Frá árinu 1994 hefur árlegur heildarafli allra þjóða úr stofninum sveiflast á bilinu 0,3-1,7 milljón tonn (Mynd 1).
Eftir að veiðar hófust á ný hefur heildarafli íslenskra skipa verið á bilinu 43-269 þúsund tonn (Mynd 2). Veiðisvæði íslenskra skipa hefur breyst í gegnum tíðina og uppúr 2005 jókst hlutfall afla fenginn í íslenskri lögsögu. Síðustu ár hefur yfir 90% heildarafla Íslendinga fengist í íslenskri lögsögu (Mynd 2).
Um aldamót var veiðisvæði Íslendinga norðaustur af Íslandi við Jan Mayen og í Alþjóðlegu lögsögunni (Mynd 3). Árin 2000-2005 færðist veiðin austar og norðar að Svalbarða en árið 2010 má sjá að veiðin hafði færst inn í íslenska lögsögu en þó var enn veiði austur í hafi við lögsögu Noregs. Á árunum 2015 til 2020 færðist veiðin meira inn á hafsvæðið austur af landi og árið 2024 var >95% alls afla fengin á litlu svæði út af Austfjörðum.
Sýnataka
Við mat á aldurssamsetningu í veiðunum er stuðst við sýni úr afla veiðiskipa sem safnað er á sjó af sjómönnum og upplýsingum um afla frá Fiskistofu. Sýnataka úr afla var góð árið 2025 og náði yfir meginútbreiðslu veiðanna (Mynd 4). Fjöldi sýna, lengdarmælinga og aldursgreininga síðan 2004 er sýnd í Tafla 1.
| Ár | Fjöldi stöðva | Fjöldi sýna | Fjöldi kvarna |
|---|---|---|---|
| 2004 | 8 | 150 | 148 |
| 2005 | 49 | 1829 | 1792 |
| 2006 | 31 | 1269 | 633 |
| 2007 | 90 | 6975 | 2994 |
| 2008 | 80 | 3664 | 3664 |
| 2009 | 162 | 9355 | 6258 |
| 2010 | 256 | 19621 | 7235 |
| 2011 | 184 | 9261 | 6236 |
| 2012 | 105 | 5448 | 2861 |
| 2013 | 96 | 4158 | 2793 |
| 2014 | 75 | 5221 | 1557 |
| 2015 | 43 | 1907 | 1539 |
| 2016 | 56 | 2441 | 1839 |
| 2017 | 82 | 3719 | 2116 |
| 2018 | 59 | 2822 | 1425 |
| 2019 | 89 | 4198 | 2299 |
| 2020 | 62 | 3327 | 1443 |
| 2021 | 89 | 5191 | 2101 |
| 2022 | 65 | 4214 | 1373 |
| 2023 | 93 | 6269 | 2123 |
| 2024 | 74 | 3311 | 2285 |
Samsetning afla
Lengdardreifing norsk-íslenskrar síldar úr afla eftir árum er sýnd á Mynd 5. Árleg meðallengd síldar í afla sveiflast frá 29 cm til 34 cm. Stærðarsamsetning afla hefur breyst með árunum þar sem frá árinu 2007 til 2019 hafði stærri síld verið áberandi í afla en eftir 2020 hefur yngri fiskur verið meira áberandi í afla.
Aldursgreindur afli
Afli í fjölda eftir aldri er sýndur á Mynd 6. Frá árinu 2008 má sjá að stór hluti landaðs síldarafla er 2002 árgangurinn sem var uppistaða aflans til ársins 2012. Eldri síld hefur verið áberandi í afla Íslendinga frá aldamótum en síðustu ár hefur hlutdeild 2016 árgangsins aukist. Árið 2024 var 2016 árgangurinn rúm 45% af heildarafla (Mynd 7).
Meðalþyngd í afla eftir aldri má sjá á Mynd 8. Meðalþyngd eftir aldri lækkaði á árunum 2008-2012, þegar þyngdir náðu lágmarki hjá mörgum aldurshópum. Meðalþyngdir hækkuðu almennt eftir árið 2018 og fyrir eldri fisk hafa þyngdir haldist yfir eða við meðaltal síðan þá, en yngri aldurshópar hafa verið um eða undir meðaltali síðustu ár.
Heimildaskrá
Devold, F. 1963. The life history of the Atlanto-Scabndian herring. Rapports et Procěs-Verbaux des Réu-nions Conseil international pour L’Exploration de la Mer 154: 98–108.
Dragesund, O., Johannessen, A. & Ulltang, Ø. 1997. Variation in migration and abundance of Norwegian spring spawning herring (Clupea harengus L.). Sarsia. 82, 97-105.
Hildur Pétursdóttir, Falk-Petersen, S. & Ástþór Gíslason. 2012. Trophic interactions of meso- and macrozooplankton and fish in the Iceland Sea as evaluated by fatty acid and stable isotope analysis. ICES Journal of Marine Science. 69(7), 1277–1288. doi:10.1093/icesjms/fss125
Homrum, E. í, Óskarsson, G.J., Ono, K., Hølleland, S. and Slotte, A. 2022. Changes towards stable good somatic condition and increased gonad investment of Norwegian spring-spawning herring (Clupea harengus) after 2005 are linked to extended feeding period. Front. Mar. Sci. 9:803171. doi: 10.3389/fmars.2022.803171
ICES. (2025).International ecosystem survey in the Nordic Sea (IESNS) in April to May 2025. WD05 to Working Group on International Pelagic Surveys (WGIPS) and ICES Working Group on Widely Distributed Stocks (WGWIDE, No. 8) ICES, Copenhagen , Danmark, (hybrid meeting) 27. August – 2. September 2025
Lísa A. Libungan. 2021. Síld (Clupea harengus). Í Guðmundur J. Óskarsson (ritstj.), Staða umhverfis og vistkerfa í hafinu við Ísland og horfur næstu áratugi. Haf- og vatnarannsóknir, HV 2021-14. https://www.hafogvatn.is/static/files/2021-sidur/hv2021-14.pdf
Óskarsson, G.J., A. Gudmundsdottir, S. Sveinbjörnsson & Þ. Sigurðsson 2016. Feeding ecology of macke-rel and dietary overlap with herring in Icelandic waters. Marine Biology Research, 12: 16-29.
Pavshtiks, E.A. 1956. Seasonal changes in plankton and feeding migrations of herring. Trudy Polyarnogo nauchno-issledovatel’skogo instituta morskogo rybnogo khozyaistva i okeanografii imeni N.M. Knipovicha. 99, 93-123.
Slotte, A., Salthaug, A., Vatnehol, S., Johnsen, E., Mousing, E. A., Høines, Å., Thorsen, C. B., Bjarnason, S., Homrum, E., Skagseth, Ø. and Stenevik E. K. 2025. Herring spawned poleward following fishery-induced collective memory loss. Nature, 642, pp 965–972. https://doi.org/10.1038/s41586-025-08983-3
Tiedemann, M., Nash, R.D.M., Stenevik, E.K., Stiasny, M.H., Slotte, A. & Kjesbu, O.S. 2020. Environmental influences on Norwegian spring-spawning herring (Clupea harengus L.) larvae reveal recent constraints in recruitment success. ICES Journal of Marine Science. fsaa072, 1-13.
Toresen, R. & Østvedt, O.J. 2000. Variation in abundance of Norwegian spring herring (Clupea harangus, Clupeidae) throughout the 20th century and the influence on climatic fluctuation. Fish and Fisheries. 1, 231-256.
Trenkel, V.M., Huse, G., MacKenzie, B.R., Alvarez, P., Arrizabalaga, H., Castonguay, M., Goñi, N., Grégoire, F., Hátún, H., Jansen, T. Jacobsen, J.A., Lehodey, P., Lutcavage, M., Mariani, P., Melvin, G.D., Neilson, J.D., Nøttestad, L., Guðmundur J. Óskarsson, Payne, M.R., Richardson, D.E., Senina, I. & Speirs, D.C. 2014. Comparative ecology of widely distributed pelagic fish species in the North Atlantic: Implications for modelling climate and fisheries impacts. Progress in Oceanography. 129, 219-243.