Loðna

Mallotus villosus


Stofnmatsskýrsla
Birt af

Hafrannsóknastofnun

Birt

6. júní 2025

Helstu niðurstöður

  • Stærð veiðstofns loðnu og veiðar úr honum sveiflast milli ára og stjórnast af stærð árganga hverju sinni. Síðan breytingar áttu sér stað upp úr árinu 2000 á uppeldis- og fæðuslóð stofnsins hefur bæði stofnstærð og afli verið minni að jafnaði.

  • Veiðistofn tveggja síðustu vertíða mældist lítill og veiðar því engar vertíðina 2023/2024 og mjög litlar 2024/2025, en ráðgjöfin var 8 589 tonn.

  • Vísitala um magn ungloðnu í haustmælingu 2024 var upp á 58,9 milljarða einstaklinga sem samkvæmt aflareglu leiðir til upphafsaflamarks fyrir vertíðina 2025/2026 upp á 46 384 tonn. Sú ráðgjöf verður endurskoðuð í kjölfar haustmælinga í september 2025.

Almennar upplýsingar

Loðna er smávaxin og skammlíf uppsjávarfisktegund. Hún er kaldsjávartegund útbreidd á heimskautsvæðum og jöðrum þeirra í Norður-Atlantshafi og Norður-Kyrrahafi. Loðna á svæðinu kringum Ísland, Austur-Grænland og Jan Mayen er talin vera sérstakur stofn.

Loðnuveiðar hófust á Íslandi um miðjan sjöunda áratuginn. Auk þess að vera mikilvægur nytjastofn er loðna lykiltegund í vistkerfi Íslands. Hún nærist á smáum svifdýrum, sérstaklega krabbaflóm, en einnig á marflóm og ljósátu. Loðna er mikilvæg fæða fyrir þorsk, ufsa, ýsu, lúðu og aðrar nytjafiska. Hún er einnig mikilvæg fæða fyrir hvali og fugla. Þannig gegnir loðnan mikilvægu hlutverki í að flytja orku og næringarefni upp í efri lög fæðuvefsins. Kjörhitastig fyrir loðnu er venjulega 1-3°C á fæðugöngu og er það þá oft við syðsta hluta kalds heimskautasjávar. Loðna gengur í torfum til vetursetu og hrygningarsvæða síðla hausts frá fæðusvæðum norður af Íslandi, austan og suðaustan Grænlands. Hún nálgast landgrunnsbrúnina norðan við Ísland og gengur síðan meðfram henni réttsælis umhverfis landið. Hluti megin göngunnar heldur áfram vestur fyrir land. Hrygning fer fram á grunnsævi í mars–apríl í tiltölulega hlýjum sjó sunnan og suðvestan lands. Hrygningar hefur einnig orðið vart norðan við landið en umfang þeirrar hrygningar hefur verið talið lítið samanborið við heildar magnið sem hrygnir í suðri. Meirihluti loðnunnar deyr eftir hrygningu, yfirleitt þriggja ára gömul, en aðallega hrygnur geta lifað af hrygninguna (Christiansen og fél. 2008). Eftir klak reka loðnulirfur með straumum út á landgrunnið norðan Íslands og í breytilegu magni í Grænlandssund og á landgrunn Austur-Grænlands. Uppeldissvæði loðnunnar eru á hafsvæðum norðan við Ísland og í auknum mæli á landgrunninu við Austur-Grænland (Bardarson o.fl., 2021) frá því í upphafi 21. aldar.

Fiskveiðar

Engar veiðar fóru fram á vertíðinni 2023/2024. Á vetrarvertíð 2025 voru veidd 9439 tonn af loðnu (Mynd 1). Heildarafli loðnunnar frá upphafi er sýndur á Mynd 1 eftir veiðitímabilum og skipting afla íslenskra skipa eftir árum má sjá á Mynd 2.

Mynd 1: Loðna. Heildarafli (í þúsundum tonna) íslensku loðnunnar frá 1963/64 eftir veiðitímabili.
Mynd 2: Loðna. Dreifing afla íslenskra fiskiskipa samkvæmt afladagbókum.

Breytingar á veiðitækni og veiðimynstri

Engar veiðar fóru fram á vertíðinni 2023/24. Sögulega hefur meirihluti aflans verið tekinn í hringnót. Breytilegt er eftir vertíðum hve mikið hefur verið veitt í flottroll og tengist það aflamarks og hvenær það er gefið út. Talið er að brottkast hafi verið óverulegt.

Stofnmat

Bergmálsmælingaleiðangrar

Loðnustofninn á Íslands-Austur Grænlands-Jan Mayen svæðinu hefur verið metinn með bergmálsmælingum árlega síðan 1978. Mælingar hafa verið gerðar að haustlagi (september–desember) og á veturna (janúar–febrúar). Frekara yfirlit er að finna í stofnviðauka (stock-annex) vinnunefndar Alþjóða hafrannsóknaráðsins sem fjallar um stofninn NWWG, ICES.

Haustmæling 2024

Haustmælingar loðnu hafa það að markmiði að meta stærð bæði fullorðins og uppvaxandi hluta loðnustofnsins (Bardarson og fél. 2024). Frá því árið 2010 hafa haustmælingar hafist í september (og að hluta til seint í ágúst), mánuði fyrr en árin þar á undan. Þetta var gert vegna vandkvæða við að ná utan um útbreiðslu stofnsins vegna hafíss og erfiðra veðurskilyrða síðla hausts á norðvestlægari fæðuslóð en í upphafi 21. aldar (Vilhjálmsson, 2007).

Fyrir hönd Hafrannsóknastofnun tók r/s Árni Friðriksson þátt í leiðangrinum í upphafi, eða þar til þurfti að skipta honum út fyrir f/s Polar Ammassak vegna bilunar í vél Árna. Fyrir hönd Grænlensku náttúrufræðistofnunarinnar (GINR, Greenland Institute of Natural Resources) tók r/s Tarajoq þátt (Mynd 3). Rannsóknasvæðið var á og meðfram landgrunnsbrún Austur-Grænlands frá um 64°30´N að um 72°15´N, og náði einnig yfir Grænlandssund og landgrunnsbrúnina norðvestan við Ísland. Íslandshaf, Kolbeinseyjarhryggur og Grænlandshaf voru einungis könnuð lítillega vegna tímaskorts og af sömu ástæðum voru sjórannsóknir og sýnataka á dýrasvifi takmarkaðar samanborið við fyrri ár. Tafir urðu einnig vegna slæms veðurs.

Almennt takmarkaði hafís ekki yfirferð rannsóknaskipanna, þó höfðu borgarís og skortur á kortlagningu hafsbotns stundum áhrif á leiðarlínur og takmarkaði hve nálægt strönd Grænlands hægt var að komast(Mynd 3).

Kynþroska loðna sást aðallega utan landgrunnsins út af Vestfjörðum og norðvestan við Ísland (Mynd 4). Í vestanverðu Grænlandssundi var kynþroska loðna blönduð við ókynþroska loðnu, en loðnan austar var að mestu kynþroska. Líkt og á síðasta ári náði útbreiðsla kynþroska loðnu aðeins skammt austur af Grænlandssundi og það er aftur mikil breyting frá athugunum haustið 2022, þegar kynþroska loðnu var að finna meðfram landgrunnshlíðum Austur-Grænlands á svæðinu suður, austur og norður af Scoresbysundi. Það fannst heldur engin loðna vestan við Jan Mayen hrygg eða Kolbeinseyjarhrygg. Almennt voru engin merki um verulegt magn loðnu austan við Kolbeinseyjarhrygg né meðfram landgrunnshlíðum út af norðurlandi. Norðan og norðvestan við Ísland og með suðvesturhluta grænlenska landgrunnsins var að finna ungviði (0-grúppa) af ýmsum tegundum, þar á meðal loðnu sem var ekki magngreind. Ókynþroska loðna var víða á grænlenska landgrunninu, aðallega á suðvesturhluta rannsóknasvæðisins og í Grænlandssundi (Mynd 4).

Mynd 3: Loðna. Hlutfallslegur þéttleiki sem NASC gildi, dagana 21. ágúst–1 október 2024. Leiðarlínur r/s Árna Friðrikssonar, f/s Polar Ammassak og r/s Tarajoq í bergmálsmælingu í mismunandi lit.
Mynd 4: Loðna. Leiðarlínur þátttakenda og hlutfall kynþroska í loðnusýnum og svæðisbundin úthlutun í mati á haustmælingu á tímabilinu 21. ágúst–1. október 2024.

Heildar lífmassi loðnu mældist 624 722 tonn. Tafla 1 gefur fjölda og lífmassa mismunandi stofnhluta skipt eftir aldri og lengd.

Tafla 1: Loðna. Áætluð stofnstærð heildarstofns loðnu (IEGJM) í fjöldi (N) og lífmassa (tonn) eftir aldri (árum) og lengd (cm) úr haustmælingu með bergmálsaðferð (21. ágúst–1. október 2024, sjá Mynd 3).
Lengd aldur1 aldur2 aldur3 aldur4 Heildarfjöldi Heildarlífmassi (tonn)
8.5 732 0 0 0 732 1551
9 2506 0 0 0 2506 6651
9.5 6544 0 0 0 6544 21177
10 10263 0 0 0 10263 38412
10.5 10947 0 0 0 10947 47360
11 7424 0 0 0 7424 36682
11.5 5555 0 0 0 5555 32184
12 5990 0 0 0 5990 39622
12.5 2834 138 0 0 2972 22260
13 2203 130 0 0 2334 19963
13.5 1381 310 0 0 1691 16254
14 891 785 49 0 1725 18679
14.5 457 1043 89 0 1589 20307
15 0 1727 0 0 1727 24940
15.5 49 1678 49 0 1776 28316
16 0 1513 81 0 1594 28871
16.5 0 2269 81 0 2350 46868
17 0 1955 191 0 2146 47007
17.5 0 1805 127 130 2063 50780
18 0 1107 127 32 1266 33371
18.5 0 640 64 64 768 22299
19 0 255 49 32 336 10505
19.5 0 127 64 99 290 8857
20 0 0 49 0 49 1809

Söguleg þróun meðalþyngdar eins til tveggja ára ungloðnu í haustmælingum er sýnd á Mynd 5 og meðalþyngdar eins til 4 ára kynþroska loðnu á Mynd 6. Meðalþyngd eins og tveggja ára ókynþroska loðnu hefur aukist með tímanum, sérstaklega eftir 2000. Eldri aldurshópar hafa hærri meðalþyngd eins og við er að búast. Meðalþyngd 3 ára ókynþroska (Mynd 5) og 4 ára kynþroska (Mynd 6) loðnu er breytilegust.

Mynd 5: Loðna. Meðalþyngd eins til 3 ára ungloðnu í haustmælingu síðan 1978. Aldurshópar sýndir í mismunandi lit og láréttar línur sýna meðalþyngd aldurshópa árin 1978–2024.
Mynd 6: Loðna. Meðalþyngd eins til 4 ára kynþroska loðnu í haustmælingu síðan 1978. Aldurshópar sýndir í mismunandi lit og láréttar línur sýna meðalþyngd aldurshópa árin 1978–2024.

Loðnuleiðangrar veturinn 2024/2025

Desember 2024

Fyrsta vetrarrannsóknin var framkvæmd í desember 2024 með þátttöku f/s Aðalsteinn Jónsson (Mynd 7). Farið var í þennan leiðangur að tillögu SFS og var það mat Hafrannsóknastofnunar að hann gæti skilað verðmætum upplýsingum. Markmið leiðangursins var að meta dreifingu loðna á fyrstu stigum göngu inná landgrunnið og hversu langt suður og austur hún næði, til að hafa til hliðsjónar við skipulagningu heildarmælingar á stofninum í janúar. Niðurstöður þessa leiðangurs voru ekki notaðar í stofnmati. Slæmt veður hamlaði rannsókninni, og aðeins varð vart við fáeinar loðnutorfur. Um 30 000 tonn af hrygningarloðnu voru mældust, aðallega nálægt Kolbeinseyjarhrygg.

Mynd 7: Loðna. Leiðarlínur f/s Aðalsteins Jónssonar í desember 2024.

Janúar 2025

Önnur vetrarmæling var framkvæmd frá 15. til 28. janúar 2025 með þátttöku r/s Árna Friðrikssonar og f/s Barða, Heimaeyjar og Polar Ammassak (Mynd 8). Settar voru út leiðarlínur með yfirferð innan þriggja svæða austan, norðan og norðvestan við Ísland. Í leiðangrinum fannst mest af kynþroska loðnu norðaustan og austan lands (Mynd 8). Ungloðna fannst í mestum mæli syðst á norðvestursvæði, í Grænlandssundi. Hrygningarstofn var metinn 180 000 tonn fyrir Austurlandi og um 50 000 tonn á norðvestursvæði. Tafla 2 gefur fjölda og lífmassa mismunandi stofnhluta skipt eftir aldri og lengd.

Mynd 8: Loðna. Hlutfallslegur þéttleiki sem NASC gildi og hlutfall kynþroska í loðnusýnum 15.–28. janúar 2025. Leiðarlínur þátttakenda sýndar í mismunandi lit. Hlutfall kynþroska lægra en 0.5 sýnt sem svartir yfir í græna depla, en hlutfall á bilinu 0.5 til 1 sem ljósgrænir yfir í gula.
Tafla 2: Loðna. Áætluð stofnstærð heildarstofns loðnu (IEGJM) í fjöldi (N) og lífmassa (tonn) eftir aldri í (árum) og lengd (cm) 15.–28. janúar 2025 samkvæmt með bergmálsaðferð Mynd 8.
Lengd aldur2 aldur3 aldur4 aldur5 Heildarfjöldi Heildarlífmassi (tonn)
8.5 74 5 0 0 80 160
9 398 0 0 0 398 1001
9.5 339 0 0 0 339 1075
10 673 0 0 0 673 2372
10.5 1021 0 0 0 1021 4127
11 1416 0 0 0 1416 6798
11.5 1195 0 0 0 1195 6705
12 1943 3 0 0 1946 12325
12.5 1118 33 0 0 1151 8507
13 969 3 33 0 1005 8304
13.5 882 78 0 0 960 9036
14 461 230 0 0 691 7575
14.5 235 429 0 0 664 8327
15 237 642 42 0 921 12796
15.5 38 945 0 0 983 15715
16 13 983 22 0 1018 18346
16.5 73 1467 35 0 1574 31573
17 0 1508 211 0 1718 38842
17.5 0 1061 177 0 1238 31362
18 0 1261 165 0 1427 39999
18.5 0 815 69 46 930 28600
19 0 373 6 0 380 12314
19.5 0 108 13 0 120 3969
20 0 28 3 0 31 1159

Þriðja vetrarloðnumælingin fór fram út af Austur- og Suðausturlandi með þátttöku f/s Polar Ammassak og Aðalsteins Jónssonar frá 27. til 31. janúar (Mynd 9). Leiðangurinn var settur upp sem tvær sjálfstæðar yfirferðir (hvor á móti annarri) með það að markmiði að endurtaka fyrri janúarmælinguna. Leiðangurinn var farinn að tillögu SFS og það var mat Hafrannsóknastofnunar að hann gæti skilað vísindalegum niðurstöðum. Mælt á móti almennri göngustefnu loðnunnar (Mynd 9) öfugt við fyrr í mánuðinum. Magn kynþroska loðnu sem mældist fyrir austurlandi var minna (130 000 tonn) en í fyrri yfirferð í janúar (frá 15. til 28. janúar, Mynd 8). Rannsóknasvæðið í seinni janúaryfirferðinni var takmarkaðra en í þeirri fyrri og vísbendingar voru um að einhver loðna hefði verið gengin af svæðin (könnun Polar Ammassak grunnt úti fyrir Norðfirði og Mjóafirði). Engin loðnusýni voru tekin í þessari yfirferð. Því leit Hafrannsóknastofnunin svo á að ekki hefði náðst yfir alla loðnu á svæðinu í þessari yfirferð og að fyrri janúaryfirferðin væri betra mat á stærð stofnins.

Mynd 9: Loðna. Hlutfallslegur þéttleiki sem NASC gildi 27.-31. janúar 2025. Leiðarlínur þátttakenda sýndar í mismunandi lit.

Febrúar 2025

Fjórða vetrarrannsóknin fór fram frá 8. til 19. febrúar (Mynd 10) með þátttöku r/s Árna Friðrikssonar, f/s Heimaeyjar og f/s Polar Ammassak. Meginmarkmið þessa leiðangurs var að meta hvort meiri afi loðnu hefði gengið á svæðið úr norðri, eða undan hafís sem var á svæðinu norðan og norðvestan við Vestfirði og Norðurland í fyrri mælingu á svæðinu (Mynd 10). Kynþroska loðna fannst aðallega norður af Vestfjörðum og Norðurlandi og var metin alls 98 200 tonn. Þetta mat bendir til þess að meiri loðna hefði gengið inná svæðið frá því í janúar (en þá mældust um 50 000 tonn á þessum slóðum). Hafrannsóknastofnun telur að þessi yfirferð gefi betri mynd af magni loðnu á norðvestursvæðinu og notaði hana við stofnmat með fyrri janúarmælingu á austursvæðinu. Tafla 3 gefur fjölda og lífmassa mismunandi stofnhluta skipt eftir aldri og lengd.

Mynd 10: Loðna. Hlutfallslegur þéttleiki sem NASC gildi og hlutfall kynþroska í loðnusýnum 8.–15.febrúar 2025. Leiðarlínur þátttakenda sýndar í mismunandi lit. Hlutfall kynþroska lægra en 0.5 sýnt sem svartir yfir í græna depla, en hlutfall á bilinu 0.5 til 1 sem ljósgrænir yfir í gula.
Tafla 3: Loðna. Áætluð stofnstærð heildarstofns loðnu (IEGJM) í fjölda (N) og lífmassa (tonn) eftir aldri í (árum) og lengd (cm) úr febrúarmælingu með bergmálsaðferð (8. til 19. febrúar 2025, sjá Mynd 10).
Lengd aldur2 aldur3 aldur4 Heildarfjöldi Heildarlífmassi (tonn)
8.5 13 0 0 13 21
9 13 0 0 13 23
9.5 38 0 0 38 102
10 128 0 0 128 382
10.5 192 0 0 192 677
11 244 0 0 244 1002
11.5 349 0 0 349 1696
12 467 0 0 467 2609
12.5 634 13 0 647 4152
13 490 0 0 490 3565
13.5 560 28 0 588 4917
14 275 87 0 362 3637
14.5 190 105 0 295 3325
15 270 129 8 406 5323
15.5 172 216 23 411 6008
16 69 450 36 555 9077
16.5 72 583 23 679 12219
17 72 519 64 655 13051
17.5 8 581 90 679 15411
18 13 352 46 411 10525
18.5 0 383 39 422 11707
19 0 175 23 198 6043
19.5 0 129 15 144 4822
20 0 67 15 82 2945

Fimmti leiðangurinn, sem SFS lagði til að yrði farinn og Hafrannsóknastofnun var tilbúin að taka þátt í, hafði sama markmið og fjórða yfirferð, þ.e. að kanna hvort meiri magni af loðnu hefði gengið inn á svæðið norður og norðvestur af landinu. Leiðangurinn fór fram 24.–28. febrúar (Mynd 11) með þátttöku f/s Aðalsteins Jónssonar og Polar Ammassak. Alls mældust 75 000 tonn af kynþroska loðnu þannig að engin teikn vorum um viðbótargöngu inná svæðið. Þessi leiðangur var skipulagður með gisnari yfirferð til að komast yfir svæðið í Grænlandssundi í takmörkuðum veðurglugga, sem annars gæti hafa leitt til þess að yfirferðin næði illa utan um stofninn. Því voru niðurstöðurnar ekki notaðar í stofnstærðarmati.

Mynd 11: Loðna. Hlutfallslegur þéttleiki sem NASC gildi 24.–28. febrúar 2025. Leiðarlínur þátttakenda sýndar í mismunandi lit.

Að teknu tilliti til upplýsinganna hér að ofan, er lokamat kynþroska hluta loðnustofnsins (veiðistofns) byggt á fyrri yfirferð í janúar fyrir Austurlandi (Mynd 8) og fyrri yfirferð í febrúar norður af Vestfjörðum (Mynd 11). Niðurstaðan var 278 000 tonn alls (180 000 tonn í janúar og 98 200 tonn í febrúar).

Niðurstöður afránslíkans og lokaráðgjöf fyrir fiskveiðiárið 2024/2025

Að loknu stofnmati byggðu á leiðangursniðurstöðum með óvissumati voru 100 þúsund slembivalshermanir hrygningarstofns með endurísetningu notaðar sem upphafsgildi fyrir keyrslur afránslíkans. Niðurstöður afránslíkansins eru gefnar í Tafla 4 og sýndar á Mynd 13 og Mynd 14.

Tafla 4: Loðna. Hlutfallsmörk og meðaltöl framreiknaðs hrygningarstofns þann 15. mars auk mats á heildarafráni byggt á afránslíkani
meðatal 5% 25% 50% 75% 95%
SSB 210.19 113.33 162.11 203.34 250.67 330.94
Predation 114.81 72.98 94.67 112.25 132.40 165.10

Líkanið (ICES 2023, ICES 2024) tekur til afráns helstu fisktegunda á göngutíma loðnunnar frá 15. janúar til 15. mars. Flæðirit sem sýnir hvernig líkanið er uppsett má finna á Mynd 12.

Mynd 12: Loðna. Efst: Þrjú svæði sem notuð voru í hermunum á afráni á gönguleið loðnunnar úr austri, þar sem gular örvar sýna leiðina. Neðst: Skýringarmynd sem sýnir hlutfallslega dreifingu gönguleiða og veiða í afránslíkaninu, sundurliðað yfir tveggja vikna tímabil. Veiðar eru sýndar sem hlutföll fyrir neðan láréttar örvar, og réttsælis göngur eru gefnar upp sem prósentur fyrir ofan lóðréttar örvar.

Afránslíkanið (ICES 2023, ICES 2024) á við um þann hluta loðnustofnsins sem gengur réttsælis í kringum Ísland. Flest ár hefur meirihluti stofnsins farið þessa leið, og næstum öll veiði hefur verið tekin úr þessum hluta stofnsins. Gert er ráð fyrir að allur loðnustofninn sé fyrir austan 15. janúar, og 15. mars er gert ráð fyrir að allur loðnustofninn hrygni í suður- og suðvesturhlutanum, með hærra hlutfalli í suðvestri. Gert er ráð fyrir að afræningjarnir (þorskur, ýsa og ufsi) séu dreifðir í samræmi við meðaldreifingu þeirra í stofnmælingu botnfiska í mars frá 1985 fram að síðasta ári. Heildarfjöldi í stofnum afræningja er byggður á spá fyrir núverandi ár útfrá á mati fyrra árs.

Mynd 13: Loðna. Samantekt niðurstaðna úr haustmælingu 2024 og vetrarmælingum 2025 og afránslíkaninu. Mat á stofnstærð úr mælingunni á kynþroska loðnu (efst til vinstri), áætluð stærð hrygningarstofns sem verður eftir til hrygningar byggt á afránslíkaninu (efst til hægri), áætlað afrán frá 15. janúar til 15. mars (neðst til vinstri) og dreifing metinnar dánartíðni vegna afráns (neðst til hægri).
Mynd 14: Loðna. Framreiknuð stærð hrygningarstofns, byggt á forsendu um 8 589 tonna veiðar og afránslíkani. Blá lína sýnir varúðarmörk Blim = 114 000 t (ICES 2023, ICES 2024).
Tafla 5: Loðna. Mat á stærð veiðistofns og óvissumat mælingunnar (CV) eftir svæðum og ráðgjöf fyrir loðnu á svæðinu Ísland-Austur-Grænland-Jan Mayen árið 2025. Ráðgjöfin byggir á niðurstöðum afránlíkanins sem er hluti af aflareglu loðnu.
Haust Janúar (Mynd 8) Febrúar (Mynd 11) Heild Ráðgjöf
Veiðistofn (þús tonn) 318* 180 98.2 278.20 8589
CV 0.25 0.36 0.33 0.26 NA
Yfirferðasvæði East Greenland East of Kolbeinsey Western area NA NA

Mat á stærð veiðistofnsins byggir á samantekt haustmælingar (með vogtölu 1/3) og vetrarmælingar (með vogtölu 2/3), sem báðar eru taldar hafa náð yfir útbreiðslu kynþroska hluta stofnsins. Niðurstöður þessara mælinga voru svipaðar. Vetrarmælingin er byggð á niðurstöðum janúarmælingar fyrir svæðið austan Kolbeinseyjarhryggjar (CV=0.36) og febrúarmælingar fyrir vesturhlutann (CV=0.33)(Tafla 5). Vetrarmæling í janúar gaf lægra mat á veiðistofni en haustmæling. Hins vegar sýndi vetrarmæling í febrúar að bæst hafði við kynþroska hluta stofnsins. Því voru niðurstöður úr tveimur vetrarmælingum (janúar og febrúar) notaðar ásamt haustmælingu til að spá fyrir um stöðu og þróun loðnastofnsins, þ.e. sem upphafsgildi afránslíkans.

Athugið að það var nauðsynlegt að endurskoða kvörðun dýptarmælis eins skipanna sem tóku þátt í haustleiðangri 2024 (Polar Ammassak) eftir að ráðgjöf var birt í október 2024. Þetta leiddi til 10 000 tonna hækkunar á mati stærðar veiðistofns. Þessi leiðrétting hefði ekki leitt til breytinga á ráðgjöf í október 2024.

Upphafsráðgjöf fyrir fiskveiðiárið 2025/2026

Upphafsráðgjöf er gefin fyrir vertíðina 2025/26 því vísitala ókynþroska í haustleiðangri 2024 (sjá Undirkafli 4.2) er 58.9 milljarðar, sem er hærra en Utrigger (50 milljarðar). Byggt á aflareglunni (sjá Undirkafli 7.1), er upphafsaflamark 46 384 t fyrir fiskveiðiárið 2025/2024 (Mynd 15).

Mynd 15: Loðna. Ráðgjöf skv. aflareglu fyrir upphafsráðgjöf, sem byggir á sambandi lokaráðgjafar og metins fjölda ókynþroska haustið á undan. Myndin sýnir áætlaða lokaráðgjöf (svört óbrotin lína) og upphafsráðgjöf (blá brotin lína), sem er sett útfrá Utrigger (rauð lárétt lína) við 50 milljarða ókynþroska. Þak á upphafsráðgjöf er sett 400 þús. tonn. Græn lína sýnir fjölda ókynþroska haustið 2024, sem er varpað í upphafsráðgjöf fyrir 2025/2026 á y-ásnum.

Fiskveiðistjórnun

Samþykkt fiskveiðistjórnunaráætlun og aflaregla

Strandríkin Ísland, Grænland og Noregur hafa komist að samkomulagi (Anon. 2015; Anon. 2023) um að nota eftirfarandi aflareglu (HCR) sem grundvöll fiskveiðistjórnunar, byggt á reglu sem var þróuð og yfirfarin hjá ICES (ICES, 2015; ICES, 2023a).

Markmið aflareglunnar er að setja lokaaflamark (final TAC) sem tryggir með 95% líkum að eftir standi að lágmarki 114 þús. tonn til hrygningar. Til þess að þetta náist er farið til bergmálsmælinga á tímabilinu frá september til febrúar og rágjöf um aflamark gefin í þremur skrefum: sem upphafsaflamark, milliaflamark og lokaaflamark.

  1. Upphafsráðgjöf fyrir næsta fiskveðiár er gefin byggt á mati á stærð ókynþroska hluta stofnsins (Uimm) að loknum bergmálsmælingum að hausti (september–október).

    Tveir fastar eru ákveðnir:

    1. Utrigger = 50 milljarðar ókynþroska loðnu.

    2. TACMax = 400 þús. tonn þegar U > 127 milljarðar ókynþroska.

    Aðferðin við að setja upphafs/bráðabirgðaaflamark er:

    • TAC = 0 ef Uimm < 50 milljarðar.

    • TAC = 5.2 x (Uimm - Utrigger) þús. tonn fyrir Uimm á bilinu 50–127 milljarðar.

    • TAC = 400 þús. tonn fyrir Uimm > 127 milljarðar.

  2. Milliráðgjöf fyrir yfirstandandi fiskveðiár er gefin að loknum bergmálsmælingum að hausti. Stærð kynþroska hluta stofnsins (SSB) er metin með óvissu og lögð við gögn um spáða stærð og dreifingu afræningja, og notuð sem upphafsgildi í afránslíkanakeyrslum sem gera ráð fyrir mismiklum veiðum fram að hrygningu í mars. Milliráðgjöf um aflamark er sett sem 2/3 af þeim afla sem gæfi p(SSB < Blim) = 114 þús. tonn) < 0.05.

  3. Lokaráðgjöf er gefin að loknum bergmálsmælingum að vetrarlagi (janúar–febrúar). Stærð hrygningastofns (SSB) er metin með óvissu og lögð við gögn um spáða stærð og dreifingu afræningja. Lokaaflamark byggir á öllum bergmælsmælingaleiðöngrum frá hausti að vetri. Niðurstöðurnar eru notaðar sem upphafsgildi í afránslíkanakeyrslum sem gera ráð fyrir mismiklum veiðum fram að hrygningu í mars. Lokaráðgjöf um aflamark er sett sem sá afli sem gæfi p(SSB < Blim) = 114 þús. tonn) < 0.05.

Niðurstöður rýnihópa og þróun aflareglu og fiskveiðistjórnunar fyrir loðnu

Frá upphafi níunda áratugarins var veiðum stýrt þannig að 400 000 tonn voru skilin eftir til hrygningar (án þess að taka tillit til óvissu í matinu). Til að spá fyrir um aflamark næsta fiskveiðitímabils var þróað líkan snemma á tíunda áratugnum (Mynd 16)(Guðmundsdóttir og Vilhjálmsson, 2002). Þessi líkön voru ekki samþykkt af rýnifundinum WKSHORT 2009.

Ný aflaregla og fiskveiðistjórnunaráæltun var samþykkt af rýnifundum WKICE árið 2015 og WKCAPELIN 2022 með minniháttar breytingum sem strandríkjafundur samþykkti að miða ráðgjöf við (Mynd 16). Sjá WKICE (ICES, 2015), WKCAPELIN (ICES, 2023b) og stofnviðauka fyrir loðnu á svæðinu Ísland–Austur Grænland–Jan Mayen.

Á fundi WKICE var Blim sett 150 þús. tonn (ICES, 2015) en í kjölfar WKCAPELIN var Blim lækkað í 114 þús. tonn (Mynd 16).

Upphafsráðgjöf (bráðbirgðaráðgjöf) leggur til aflamark byggt á einföldu spálíkani sem byggir á línulegu sambandi sögulegra mælinga á fjölda ókynþroska að hausti og samsvarandi lokaráðgjöf næstum 1 og 1/2 ári síðar. Byggt á þessu sambandi er lagt til bráðabrigða- eða upphafsaflamark fyrir komandi fiskveiðiár.

Milliráðgjöf og lokaráðgjöf er ákvörðuð þannig að meira en 95% líkur séu á að skilin verði eftir að lágmarki 114 þús. tonn (= Blim) til hrygningar 15. mars. Hafrannsóknastofunun notaði þessa aflareglu í fyrsta sinn fiskveiðárið 2015/2016.

Til viðbótar samþykktri aflareglu lagði WKCAPELIN til að milliráðgjöf að loknum haustleiðangri yrði sett 2/3 af niðurstöðun afránslíkans.

Mynd 16: Loðna. Upphafsráðgjöf, samþykkt lokaráðgjöf og afli tilkynntur til ICES.

Viðmiðunarmörk

Blim var skilgreint sem 114 000 tonn á fundi WKCAPELIN (ICES, 2023b). Utrigger er skilgrein sem 50 milljarðar (ICES, 2015). Engin önnur viðmiðunarmörk eru skilgreind fyrir þennan stofn.

Staða stofnsins

Lífmassi veiðistofns metinn 318 000 tonn í október 2024, og 278 000 tonn í janúar og febrúar 2025. Afránslíkan (ICES, 2015), sem tekur mið af veiðum (í þessu tilfelli vetrarveiði upp á 8 589 tonn) og afráni á milli mælinga og hrygningar af völdum þorsks, ufsa og ýsu, áætlaði að 180 000 tonn yrðu eftir til hrygningar vorið 2025. Að teknu tilliti til óvissumatsins voru meiri en 95% líkur á að að minnsta kosti 114 000 tonn yrðu skilin eftir til hrygningar, ef veidd yrðu 8 589 tonn af loðnu, sem var lokaráðgjöf yfir fiskveiðiárið 2024/2025. Bergmálsmæling á ókynþroska loðnu úr haustleiðangri í september 2024 var 58,5 milljarðar. Upphafsráðgjöf samkvæmt aflareglunni fyrir loðnuvertíðina 2025/26 byggt á þeim fjölda er 46 384 tonn og er gefin út af ICES í júní 2025.

Mynd 17: Loðna. Vísitala ókynþroska loðnu í haustmælingu síðan 1981.

Áætluð stærð hrygningarstofns (SSB) á hrygningartíma (mars-apríl) hefur verið endurreiknuð fyrir árin 1981–2023 (Mynd 18), með líkaninu sem var tekið upp 2015 og 2023. Endurmatið tekur mið af óvissu í bergmálsmælingum og beitir afránslíkani sem var innleitt árið 2015. Óvissan í bergmálsmælingum var endurreiknuð fyrir árin 2002-2006 og 2012-2014 með því að endurreikna bergmálsvísitölur og beita slembivalshermunum með endurísetningu (e. bootstrapping). Fyrir tímabilið frá 2015 hefur óvissan verið tiltæk þar sem ráðgjöf hefur verið veitt út frá nýrri aflareglu. Fyrir fyrri ár var óvissan í bergmálsmælingum áætluð með því að skoða leiðangurs skýrslur sem og texta frá Hjálmari Vilhjálmssyni (1994). Áætlað var að óvissutölurnar (CV) væru á bilinu 0,15-0,25 og voru þær notaðar sem margfaldari í lognormal dreifingu yfir meðalgildi frá sömu heimildum.

Mynd 18: Loðna. Miðgildi, 5% og 95% hundraðshlutamörk dreifinga hrygningarstofns á hrygningartíma (mars–apríl) síðan 1981. Blim = 114 kt.

Óvissa í mati og framreikningum

Óvissa í mati og framreikningum er háð gæðum bergmálsmælingam, m.t.t. yfirferðar, skilyrða til mælinga og dreifingar loðnunnar. Þannig leiðir blettótt dreifing til hás breytileikastuðuls en jafndreifð hins gagnstæða.

Óvissan er áætluð með slembivalshermunum með endurísetningu (sjá WKICE 2015). Frávikshlutfall (CV) fyrir mat á óþroska hluta stofnsins var áætlað 0,15 og 0,25 fyrir veiðistofninn í haustmælingunni 2024. Í tveimur vetrarmælingum í janúar (fyrir svæðið austan Kolbeinseyjarhryggs) og febrúar (fyrir vestursvæðið) sem notaðar voru í stofnmati 2025 var það 0,36 og 0,33.

Þó að haustmæling 2024 hafi verið háð tímatakmörkunum virðist hafa náðst um dreifingu bæði ókynþroska og kynþroska hluta stofnsins. Lokamat á stærð veið loðnu var byggt á samantekt haustmælingar og tveggja vetrarmælinga í janúar og febrúar. Stærð veiðistofns var metin minni í vetrarmælingum 2025 en haustið 2024.

Þó að lokamat veiðistofns að vetri hafið verið fe gið með samantekt tveggja leiðangra sem fóru fram með næstum mánaðar millibili er ekki litið svo á að það hafi aukið stofnmatsóvissu. Ástæðan er sú, að teknu tilliti til gönguatferlist loðnustofnsins, er næsta víst að kynþroska loðna sem var mæld fyrir Austurlandi í janúar var ekki mælda að nýju í febrúar norðvestur af Íslandi. Ennfremur þær yfirferðir sem voru lagðar til grundvallar lokamati voru þær heildstæðustu af öllum leiðangrum veturinn 2024/2025.

Í þessum leiðöngrum voru mismunandi loðnudreifingar mældar ýmist með eða á móti göngustefnu, það getur valdið bjögun og óvissu í niðurstöðum sem erfitt getur verið að leggja mat á.

Samanburður við fyrra mat

Fyrir fiskveiðiárið 2024/2025 var hvorki ráðlagt upphafsaflamark né aflamark að hausti með milliráðgjöf. Að loknum vetrarmælingum 2025 var lagt til að afli yrði ekki meiri en 8 589 t. Mat á lífmassa var svipað haustin 2023 og 2024, en fjöldi ókynþroska var metinn hærri haustið 2024 en árið á undan.

Stjórnun fiskveiða

Loðnuvertíðin hefur frá árinu 1975 byrjað á tímabilinu frá lokum júní til júlí/ágúst þegar rannsóknir á ungloðnu árið áður hafa leitt til þess að upphafsaflamark (bráðabirgða) er sett. Á sumrin er aðgengi að dýrasvifi í hámarki og loðnustofninn nærist á stórum svæðum milli Íslands, Grænlands og Jan Mayen, og vex þá hratt í lengd, þyngd og fitumagni. Í lok september/byrjun október lýkur þessu hraða vaxtarskeiði. Vöxturinn er hraðastur fyrstu tvö árin, en þyngdaraukningin er mest árið fyrir hrygningu (Vilhjálmsson, 1994).

Með hliðsjón af mikilli þyngdaraukningu sumarið fyrir hrygningu er líklegt að kynþroska fiskur gefi meiri lífmassa á hausti en að sumri, jafnvel þó náttúruleg dánartíðni sé ekki vel þekkt á þessu tímabili. Þetta ætti að hafa í huga varðandi besta tímann til veiða með tilliti til aflamagns, verðmætis og vistfræðilegra áhrifa. Þetta er einnig stutt af upplýsingum um loðnu í Barentshafi þar sem sýnt hefur verið fram á að veiðar á haustin myndu hámarka aflann, en frá vistfræðilegu sjónarmiði væri vetrarveiði æskilegri (Gjøsæter o.fl., 2002). Þar sem líffræði þessara tveggja loðnustofna og hlutverk í vistkerfinu eru svipuð, er talið að þetta eigi einnig við um loðnu á Íslandi, Austur-Grænlandi og Jan Mayen - þar til þessi stofn hefur verið rannsakaður nánar.

Í haustrannsóknum finnast ungloðna og fullorðin loðna oft saman. Þetta ætti að hafa í huga við sumar- og haustveiðar þar sem ekki er vitað um lifunartíðni ungloðnu sem sleppur í gegnum trollmöska.

Áhrif á vistkerfið

Loðna er undirstöðutegund í fæðu margra helstu nytjastofna við Ísland og búast má við að ef breyting verður á útbreiðslu hennar, þá muni það hafa áhrif á framleiðni afræningja.

Mikilvægi loðnu við Austur-Grænland er ekki vel skjalfest en átak hefur verið aukið til muna í haustmælingum til að meta hlutverk loðnu í lífríkinu, t.d. með rannsóknum á áti loðnu, mati á fæðuframboði, útbreiðslu afræningja og umhverfisvöktun.

Á Íslandsmiðum er loðnan helsta einstaka fæðutegundin í fæðu þorsks, en hún er einnig lykilbráð nokkurra tegunda sjávarspendýra og sjófugla og er einnig mikilvæg fæða nokkurra annarra nytjafisktegunda (sjá t.d. Vilhjálmsson, 2002, Singh o.fl.. 2023).

Reglugerðir og áhrif þeirra

Í gegnum árin hafa veiðar verið bannaðar í apríl fram að júnílokum og vertíðin hefur hafist í júlí/ágúst eða seinna, allt eftir ástandi stofnsins.

Svæðum þar sem mikið er um ungviði 1 og 2 ára (á landgrunnssvæðinu við NV-, N- og NA-Ísland) hefur yfirleitt verið lokað fyrir sumar- og haustveiði.

Heimilt er að flytja afla úr nót eins skips yfir á annað skip, til að forðast brottkast. Ef aflinn er umfram burðargetu skipsins og ekkert annað skip er í nánd er þó leyfilegt að sleppa niður umfram afla. Undanfarin ár hefur slíkt brottkast ekki verið algengt. Vinnsluskip hafa ekki leyfi til að henda loðnu til að samræma afla vinnslugetu.

Á Íslandsmiðum eru veiðar með flotvörpu eingöngu leyfðar á takmörkuðu svæði undan NA-landi (veiðar í janúar) til að vernda ungloðnu og til að draga úr hættu á að hafa áhrif á hrygningargönguleiðina.

Sem varúðarráðstöfun til að vernda ungloðnu hafa strandríkin (Ísland, Grænland og Noregur) samþykkt að frá og með 2021 skuli veiðar ekki hefjast fyrr en 15. október.

Heimildaskrá

Anon. 2015. Agreed Record of Conclusions of Coastal State consultations on the management of the capelin stock in the Iceland–East Greenland–Jan Mayen area. Reykjavík, Iceland. 7–8 May 2015. https://www.regjeringen.no/contentassets/37b66bdf33d84e99924bb27553641719/samledokument-lodde-mai-2015---agreed-records---bilateral-avtale.pdf. Last accessed: 17 November 2022.

Anon. 2023. Framework arrangement between Greenland and Iceland on the conservation and management of capelin. 2023. Reykjávik, Iceland 3 July 2023. 4 pp. https://www.althingi.is/altext/pdf/154/fylgiskjol/s1655-f_I.pdf Last accessed: 31 May 2025.

Bardarson, B, Heilman, L, Jonsson, SÞ and Jansen, T 2024. Cruise report of acoustic assessment of the Iceland-East Greenland-Jan Mayen capelin stock in the autumn 2024. Kver Hafrannsóknastofnunar. KV2024-10. 18 pp.

Bardarson, B, Gudnason, K, Singh, W, Petursdottir, H, & Jonsson, SÞ (2021). Loðna (Mallotus villosus). Í Guðmundur J. Óskarsson (ritstj.), Staða umhverfis og vistkerfa í hafinu við Ísland og horfur næstu áratuga. Haf- og vatnarannsóknir, HV 2021-14, 31–34.

Christiansen, JS, Præbel, K, Siikavuopio, SI, Carscadden, JE 2008. Facultative semelparity in capelin Mallotus villosus (Osmeridae)-an experimental test of a life history phenomenon in a sub-arctic fish, Journal of Experimental Marine Biology and Ecology, Volume 360, Issue 1, 2008, Pages 47-55, ISSN 0022-0981, https://doi.org/10.1016/j.jembe.2008.04.003.

Engilbertsson, V, Óskarsson, GJ and Marteinsdóttir, G (2012). Inter-annual Variation in Fat Content of the Icelandic Capelin. ICES CM 2013/N:26.

Gjøsæter, H, Bogstad, B, and Tjelmeland, S 2002. Assessment methodology for Barents Sea capelin, Mallotus villosus (Müller). – ICES Journal of Marine Science, 59: 1086–1095.

Gudmundsdottir, A, and Vilhjálmsson, H 2002. Predicting Total Allowable Catches for Icelandic capelin, 1978–2001. ICES Journal of Marine Science, 59: 1105–1115.

Gudmundsdottir, A, and Sigurdsson, Th 2014. Growth of capelin in the Iceland-East Greenland-Jan Mayen area. NWWG 2014/WD:29.

ICES. 2015. Report of the Benchmark Workshop on Icelandic Stocks (WKICE), 26-30 January, 2015. ICES Headquarters. ICES CM 2015/ACOM:31. 335 pp.https://doi.org/10.17895/ices.pub.5295

ICES. 2023. Benchmark workshop on capelin (WKCAPELIN). ICES Scientific Reports. 5:62. 282 pp. https://doi.org/ices.pub.23260388

ICES 2024. Capelin (Mallotus villosus) in subareas 5 and 14 and Division 2.a west of 5°W (Iceland and Faroes grounds, East Greenland, Jan Mayen area). ICES Advice: Recurrent Advice. Report. https://doi.org/10.17895/ices.advice.25663980.v1

Jansen, T, Hansen, FT, Bardarson, B 2021. Larval drift dynamics, thermal conditions and the shift in juvenile capelin distribution and recruitment success around Iceland and East Greenland. Fisheries Research 236.

Hafrannsóknastofnun. 2024. Astand nytjastofna sjávar og ráðgjöf 2024,ráðgjöf um loðna. Hafrannsóknastofnun, 11 October 2024.

Singh, W, Ólafsdóttir, AH, Jónsson, SÞ, Óskarsson, GJ 2023. Capelin in a changing environment. Haf- og vatnarannsóknir, HV 2023-43. https://www.hafogvatn.is/static/research/files/capelin_2023_eng.pdf

Vilhjálmsson, H 1994. The Icelandic capelin stock. Capelin, Mallotus villosus (Müller), in the Iceland– Greenland–Jan Mayen area. Rit Fiskideildar, 13: 281 pp.

Vilhjálmsson, H 2002. Capelin (Mallotus villosus) in the Iceland–East Greenland–Jan Mayen ecosystem.ICES Journal of Marine Science: Journal du Conseil, 59: 870–883.

Vilhjálmsson, H 2007. Impact of changes in natural conditions on ocean resources. Law, science and ocean management 11, 225.