LÚÐA

Helstu niðurstöður

Veiðar náðu hámarki snemma á 20. öld en hafa minnkað mikið síðan 1960; frá 2012 hefur verið bann við beinni lúðuveiði og krafa um sleppingu lífvænlegrar lúðu.
Stofnvísitala lúðu hefur verið mjög lág frá 1990 en hækkað lítillega síðustu ár. Nýliðun árið 2024 var sú mesta síðan 1988 og vísitölur kynþroska hluta stofnsins benda til að hann hafi stækkað frá 2020.

Almennar upplýsingar

Lúða er stærst allra flatfiskategunda og stærsti beinfiskur sem veiðist við Ísland. Stærsta mælda lúða sem hefur veiðst á Íslandsmiðum var 365 cm löng og 266 kg og veiddist hún fyrir norðan land árið 1935. Lúða er seinkynþroska; um helmingur hænga er kynþroska við 80 cm og helmingur hrygna við 103 cm. Lúða finnst allt í kringum landið en er mest áberandi vestan og sunnan lands. Hún er botnlæg tegund sem dvelur á sendnum, leirkenndum, grýttum og jafnvel á hörðum botni niður á 2000 m dýpi. Ungviðið dvelur í grunnum sjó til 3-5 ára aldurs en eftir það fikrar lúðan sig dýpra og lengra frá ströndinni. Lúðan er þekkt fyrir langar göngur og hafa lúður merktar við Ísland veiðst aftur við Færeyjar, Austur- og Vestur Grænland og Nýfundnaland. Endurheimtar lúður við Ísland hafa áður verið merktar við Færeyjar og Kanada.

Sjá nánar um líffræði lúðunnar.

Veiðar

Mikil sókn hefur verið í lúðu á 20. öldinni og benda gögn um lúðuveiði á Íslandsmiðum til þess að hún sé viðkvæm fyrir mikilli veiði (Mynd 1). Eftir að hámarki í lúðuafla var náð, oft á mjög skömmum tíma, minnkaði aflinn jafnharðan. Til dæmis náði lúðustofninn sér upp við friðun á stríðsárunum þegar litlar fiskveiðar voru stundaðar á Íslandsmiðum. Eftir að veiðar hófust á ný var toppi náð á örfáum árum, en aflinn féll síðan jafnharðan.

Mestur varð lúðuaflinn á Íslandsmiðum árið 1907 eða tæplega 8 000 tonn og í nokkrum tilfellum var hann á bilinu 6 000–7 000 tonn (Mynd 1). Frá því um 1960 hefur árlegur lúðuafli minnkað stöðugt. Árlegur afli á árunum 2004–2007 var á bilinu 527–683 tonn, að mestum hluta veiddur í botnvörpu og á línu. Árlegur afli árin 2008–2011 var tæplega 600 tonn en hlutfall lúðu veidd á línu jókst sem má rekja til aukinnar beinnar sóknar í tegundina. Frá 2012, þegar bann við beinni sókn var sett og krafa sett um að allri lífvænlegri lúðu skuli sleppt, hefur skráður afli verið á bilinu 36–200 tonn. Aflinn 2022–2024 hefur verið um 200 tonn og hefur að mestu veiddur í botnvörpu.

Útbreiðsla lúðuveiða hefur breyst undanfarin 13 ár vegna banns á beinni sókn í tegundina og fyrirmæla um að sleppa skuli allri lífvænlegri lúðu (Mynd 2). Árin 2000–2011 var lúða aðallega veidd fyrir vestan land samkvæmt skráningum í afladagbækur (Mynd 3). Eftir veiðibannið færðist hlutdeild lúðuveiða frá vestanverðu landgrunninu yfir á botnvörpumið norðvestanlands. Beinar veiðar á lúðu á línu með haukalóðum fóru fram á meira en 300 m dýpi (Mynd 4). Lúðan er nú veidd grynnra og mestmegnis í botnvörpu.

Áður fyrr var lúða veidd á línu með haukalóðum og í botnvörpu eða um 85 % landaðs lúðuafla (Mynd 5, Tafla 1). Eftir 2011, hefur nánast engu verið landað af lúðu á línu (Tafla 1), einkum vegna þess að flestar lúður sem koma í línu eru lífvænlegar og þeim sleppt. Fjöldi slepptra lífvænlegra lúða jókst frá árinu 2018 fram til ársins 2021 þegar 7 800 lúðum var sleppt (Tafla 2). Síðan hefur skráðum sleppingum fækkað og þá aðallega við línuveiðar.

Tafla 1: Lúða. Fjöldi skipa sem landað hafa lúðu og allur landaður lúðuafli eftir veiðarfærum 1993–2024.

Ár	Afli (tonn)					Skip (fjöldi)
Ár	Botnvarpa	Dragnót	Lína	Önnur veiðarfæri	Heildarafli	Togarar	Dragnótabátar	Línuskip	Önnur skip	Heildarfjöldi
1993	340	96	248	75	759	265	78	420	466	912
1994	306	151	279	96	831	257	101	491	476	957
1995	243	116	206	45	609	225	100	460	404	886
1996	309	173	253	50	785	187	113	411	401	812
1997	275	104	194	45	619	169	107	314	347	710
1998	197	74	214	32	517	161	98	329	314	716
1999	199	110	222	29	561	155	87	347	272	706
2000	202	85	171	38	496	137	79	349	283	697
2001	216	95	255	62	628	136	85	348	346	753
2002	245	116	272	48	681	129	81	309	323	694
2003	215	141	202	72	631	126	88	320	304	695
2004	215	94	218	42	569	118	84	331	287	694
2005	221	54	205	41	521	119	79	327	213	638
2006	176	38	228	21	464	107	73	319	162	581
2007	177	39	187	26	429	107	68	295	122	527
2008	191	46	242	19	498	97	63	252	97	448
2009	164	47	298	19	529	92	61	235	120	454
2010	126	34	386	14	559	84	50	207	154	429
2011	88	24	423	12	548	79	47	195	174	430
2012	33	0	1	1	35	54	9	33	26	116
2013	34	1	2	3	41	67	21	46	28	153
2014	33	4	6	3	45	60	17	61	32	159
2015	72	9	0	2	84	63	18	33	18	124
2016	113	4	0	2	119	70	17	11	23	112
2017	84	16	0	1	102	67	25	8	22	111
2018	115	16	0	3	133	64	29	8	27	120
2019	103	22	0	2	128	59	30	12	24	119
2020	120	17	1	3	142	64	29	11	22	118
2021	134	16	0	3	153	63	30	6	31	119
2022	152	17	23	3	194	62	27	14	29	120
2023	137	17	19	3	176	55	25	12	37	122
2024	154	22	16	5	197	58	28	12	25	118

Mynd 2: Lúða. Útbreiðsla veiða á Íslandsmiðum síðustu 20 ár samkvæmt afladagbókum.

Mynd 3: Lúða. Útbreiðsla veiða við Ísland samkvæmt afladagbókum.

Mynd 4: Lúða. Afli í botnvörpu, dragnót og á línu samkvæmt afladagbókum, skipt eftir dýpi.

Mynd 5: Lúða. Landaður afli eftir veiðarfærum frá árinu 1994, samkvæmt aflaskráningarkerfi Fiskistofu.

Tafla 2: Lúða. Fjöldi slepptra lúða eftir árum og veiðarfærum skv. skráningum í afladagbækur, og fjöldi íslenskra skipa sem hafa skráð slepptar lúður.

	Botnvarpa		Lína		Net		Dragnót		Samtals
	Skip	Fjöldi	Skip	Fjöldi	Skip	Fjöldi	Skip	Fjöldi	Heildarfjöldi skipa	Heildarfjöldi slepptra
2017	1	1	7	472	0	0	0	0	16	473
2018	0	0	13	2044	3	7	0	0	32	2051
2019	1	3	12	2214	0	0	1	95	28	2312
2020	1	2	5	2480	1	1	1	33	16	2516
2021	1	10	14	7723	0	0	2	66	34	7799
2022	1	1	8	2536	2	8	1	5	24	2550
2023	6	43	22	882	8	13	2	242	76	1180
2024	12	64	20	1046	4	15	3	164	78	1289

Yfirlit gagna

Söfnun á líffræðilegum mælingum úr afla helstu veiðarfæra (lína, dragnót og botnvarpa) er gloppótt (Tafla 3). Ekki hafa verið tekin sýni úr afla síðan 2020.

Tafla 3: Lúða. Fjöldi sýna og lengdarmælinga úr lönduðum afla 1994–2020.

	Botnvarpa		Dragnót		Lína
	Sýni	Lengdarmælt	Sýni	Lengdarmælt	Sýni	Lengdarmælt
1994	0	0	1	122	0	0
1995	0	0	0	0	2	63
1996	1	27	2	249	0	0
1997	1	2	1	57	1	1
1998	51	215	2	199	8	104
1999	63	309	1	83	1	26
2000	24	86	2	168	2	31
2001	2	30	1	76	0	0
2002	1	17	0	0	0	0
2003	1	5	1	4	0	0
2004	0	0	1	27	0	0
2007	3	63	0	0	1	1
2008	0	0	0	0	1	65
2009	0	0	0	0	2	16
2011	1	3	0	0	0	0
2012	5	9	0	0	0	0
2013	3	21	0	0	0	0
2017	0	0	0	0	2	5
2019	11	60	2	3	0	0
2020	6	26	0	0	0	0

Stofnmælingar

Lúða er vöktuð í stofnmælingu botnfiska bæði að vori (SMB) og hausti (SMH). SMB fer að mestu fram innan 500 m dýpis og hefur verið farin frá árinu 1985, en á þessari slóð heldur unglúðan sig, og það er einkum þriggja til sex ára ókynþroska lúða sem veiðist í SMB. Í SMH, sem hefur farið fram frá árinu 1996, er meira um stórlúður þar sem togað er dýpra. SMB mælir breytingar í fjölda/lífmassa ókynþroska lúðu betur en SMH þar sem tímaröðin er lengri og öryggismörk vísitalna eru lág. Ráðgjöf Hafrannsóknastofnunar byggir því að mestu á upplýsingum úr SMB. Hins vegar tekur hvorug stofnmæling nægilega vel til svæða þar sem kynþroska lúða heldur sig og eru því ekki fullnægjandi til að meta stærð hrygningarstofns.

Niðurstöður SMB sýna að heildarstofnvísitalan (í þyngd) féll hratt á árunum 1985–1990 og hefur verið lág síðan (Mynd 6). Á árunum 2008–2014 var vísitalan sú lægsta í tímaröðinni en hefur hækkað síða. Vísitalan árið 2025 er þriðjungur af því sem hún var árið 1985 þegar hún var hæst. Hins vegar hefur vísitala stórrar lúðu (>86 cm) bæði í SMB og SMH aukist umtalsvert frá árinu 2020 sem gefur vísbendingu um að hrygningarstofninn sé að stækka.

Heildarvísitala í fjölda gefur betri mynd af stofnþróun lúðunnar en þyngdarvísitölur (Mynd 6 ). Er það vegna þess hversu ráðandi stórar lúður eru við útreikninga á þyngdarvísitölum, sérstaklega í SMH. Heildarvísitala í fjölda í SMB árið 2025 var ekki nema um 5 % af því sem hún var árið 1985. Fjöldavísitala í SMH hefur verið lág og er í góðu samræmi við þá sem mælst hefur í SMB.

Eins og áður segir er sú lúða sem veiðist í SMB að stærstum hluta 3–6 ára ókynþroska fiskur. Þessir aldurshópar hafa verið í mikilli lægð í meira en þrjá áratugi. Síðasta nýliðunarbylgjan með nokkrum stórum árgöngum í röð kom á árunum 1980–1984, sem þýðir að hrygningarstofninn var yfir lágmarksstærð fram til 1980. Síðasti árgangur sem vart var við í umtalsverðu magni á landgrunninu er árgangurinn frá 1990 (Mynd 6 ). Nýliðunarvísitala (<30 cm) í SMB árið 2024 mældist sú hæsta síðan 1988.

Á Mynd 7 eru hlutfallslegar vísitölur úr SMB og SMH sýndar. Ekki er mikill munur á heildarlífmassa og heildarfjölda lúða í þessum leiðöngum.

Smálúða (30-60 cm) er mest áberandi í SMB, en í SMH er lengdardreifingin víð og án sýnilegs mynsturs (Mynd 8).

Lúða fæst aðallega fyrir norðvestan og vestan land í SMB (Mynd 9), en á árunum 2002–2010 var lúða einnig áberandi á suðaustursvæði. Í SMH fæst fremur lítið af lúðu en ef það gerist þá er það oftast fyrir vestan og norðvestan land (Mynd 9).

Mynd 6: Lúða. Stofnvísitölur, ásamt 95 % óvissumörkum, úr SMB (blá lína, skyggt svæði) og SMH (svört lína og skyggt svæði).

Mynd 7: Lúða. Hlutfallslegar vísitölur, ásamt 95 % óvissumörkum, úr SMB (blá lína, skyggt svæði) og SMH (svört lína, skyggt svæði).

Mynd 8: Lúða. Lengdarskiptar vísitölur (blátt svæði) úr stofnmælingu botnfiska að vori (SMB) 1985–2025 ásamt meðaltali allra ára (svört lína).

Mynd 9: Lúða. Vísitölur í SMB 1985–2025 og SMH 1996–2024 eftir svæðum.

Mynd 10: Lúða. Vísitölur í SMB 1985–2025 og SMH 1996–2024 eftir dýpi.

Fiskveiðistjórnun

Atvinnuvegaráðuneytið ber ábyrgð á stjórnun fiskveiða við Ísland. Árið 2012 var sett reglugerð sem bannar allar beinar veiðar á lúðu á Íslandsmiðum og kveður jafnframt á um að allri lífvænlegri lúðu sem kemur um borð í veiðiskip skuli sleppt (reglugerð nr. 470/2012).

Ekkert aflamark er sett fyrir þennan stofn.